واحد درسی: شخصیت 4
شخصیت از دیدگاه روانشناسی
قسمت چهارم
5 بعد اصلی شخصیت The big 5 Model
در سالهای اخیر، تحقیقات زیادی درباره پنج بعد اصلی شخصیت انجام شده و نتیجه تحقیقات هم آن را تأیید کرده است. این پنج عامل شخصیتی، عبارتند از:
1- عامل برونگرایی Extroversion:
این بعد به راحت بودن فرد در روابط دلالت دارد. افراد برون گرا اجتماعی، خوش مشرب و قاطع اند. در مقابل افراد درون گرا خود دار، کم حرف، کم رو و محتاط اند.
صفات مرتبط با برونگرایی:
- گرمی: این صفت به میزان صمیمیت بین افراد و نیز روابط فرد با دیگران اشاره دارد.
- قاطعیت: این صفت به قاطع بودن و جرأت و رک گویی افراد اشاره دارد.
- فعالیت: این صفت بیانگر تحرک، قدرت و انرژی درافراد است.
- هیجان خواهی: یعنی فرد دائماً در جستجوی تحریک و هیجان است.
- هیجان‌های مثبت : یعنی افراد به هیجان‌های مثبت و لذت بخش، خنده، شادی و عشق گرایش دارند.
2-عامل تطابق یا سازشکار Agreeableness:
این بعد به احترام به دیگران دلالت دارد. افراد سازگار دارای روحیه همکاری، صمیمی و قابل اعتماد اند.
افراد ناسازگار سرد، رقابتی و ستیزه جو هستند.
صفات عامل تطابق:
- اعتماد
- رک گویی: ویژگیهایی چون رک بودن صداقت و بی ریایی را شامل می شود.
- نوعدوستی: یعنی توجه زیادی به دیگر دارند و میل مساعدت در آنها زیاد است.
- همنوایی: فرد با دیگران همنوایی میکند و به دیگران احترام می‌گذارد.
- تواضع: فروتن و بی‌مغرور می‌باشند.
- دل‌رحمی: افراد نسبت به دیگران گرایش داشته و تصمیم آنها از روی احساسات می‌باشد.
3-وظیفه شناسی یا وجدان Conscientiousness:
این بعد به قابل اعتماد بودن فرد دلالت دارد. افراد با وجدان مسئولیت پذیر، پایدار، ساختار یافته و قابل اطمینان اند. افراد کم وجدان تر یعنی کسانی که در این بعد نمره پایینی می گیرند غیر ساختارمند و پریشان احوال اند.
صفات عامل وجدان
- کفایت: یعنی شایستگی و قابلیت افراد نسبت به مسائل زندگی
- وظیفه شناسی
- نظم وترتیب
- خویشتن داری
- تلاش برای موفقیت
- محتاط بودن در تصمیم گیری
4- روان رنجور خویی یا ثبات احساسی Emotional stability
این بعد به توانایی فرد در تحمل محرک های استرس و عوامل تنش زا اشاره دارد. افراد دارای ثبات احساسی ایمن، دارای اعتماد به نفس، استوار و آرام اند. آن طرف طیف ثبات احساسی، عصبی بودن و روان رنجوری است و افرادی که در این طیف قرار دارند، عصبانی، نامطمئن ، افسرده و مضطرب اند.
صفات مرتبط با روان رنجور خویی:
- اضطراب: ترس، نگرانی، استرس وانگیختگی را شامل می‌شود.
- پرخاشگری: به خشم افراد نسبت به یک چیز یا شخص گفته می‌شود.
- افسردگی: به خلق پایین و عواطف منفی و یأس و ناامیدی اشاره دارد.
- کمرویی: به حالاتی مانند شرم و خجالت گفته می‌شود و گاهی اوقات ممکن است به ترس‌های مرضی از اجتماع نیز منجر شود.
- تکانش‌وری: به رفتارهای انفجاری و تکانشی که نسبتاً غیر ارادی هستند و بدون فکر کردن و تصمیم گیری انجام داده می‌شوند، گفته می‌شود.
- آسیب‌پذیری: یعنی افراد در برابر فشارها و استرس‌ها، آسیب روانی و جسمی بیشتری را متحمل می‌شوند.
5- عامل گشودگی Openness to experience
این بعد به علاقه و شیفتگی فرد به پدیده ها و تجربیات جدید دلالت دارد. چنین افرادی، خلاق، کنجکاو و حساس اند. افرادی که در آن طرف طیف قرار می گیرند پیرو سنت بوده، در شرایط آشنا راحت ترند. این مدل و مدل های مشابه در زمینه شخصیت این امکان را به ما می دهد که در فرایند خودشناسی دقیتر عمل کنیم و با هدف شناخت ویژگی های مشخصی در خود در این مسیر گام برداریم.
صفات عامل گشودگی یا استقبال از تجربه:
- تخیل: به افکار، تصورات و تخیلاتی گفته می‌شود که افراد در دنیای درونی خود دارند.
- زیبا پسندی: به درک عمیق از هنرها و زیبایی‌ها ،شعر و موسیقی، گفته می‌شود.
- احساسات: به تجارب و ادراک افراد از هیجان‌های درونی خود اشاره دارد.
- اعمال: تلاش و فعالیت‌های تازه و متنوع را شامل می‌شود.
- عقاید: به کنجکاوی ذهنی و علاقه به عقاید جدید اشاره دارد.
- ارزشها : به آمادگی برای امتحان ارزش‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی اشاره دارد.
نکته:
به یاد داشته باشید که هر کدام از این ۵ صفت شخصیتی، یک محدوده یا طیف را در بر می‌گیرند. مثلاً در یک سر طیف، برونگرایی بسیار زیاد وجود دارد و در سر دیگر طیف، درون‌گراییِ زیاد وجود دارد. حال، هر انسان ممکن است در یک جایی بین این دو سرِ طیف قرار بگیرد. بنابراین، در دنیای واقعی، هیچ انسانی کاملاً برون‌گرا یا کاملاً درون‌گرا نیست؛ بلکه هر فرد، درصدی برونگرایی و درصدی درون‌گرایی دارد که باید بررسی شود که کدام (درون‌گرایی یا برونگرایی) در وی بیشتر دیده می‌شود. همه‌ی این ۵ صفت شخصیتی، به همین منوال می‌باشند و یک طیف یا گستره را در بر دارند
به این ترتیب زمینه‌های رفتاری اولیه نوزاد توسط پاسخ‌های او تقویت می‌شود.